فصلنامه مدیریت بحران و وضعیت های اضطراری
پیاپی 52 (بهار 1403)

منطقه ی غرب آسیا به دلائل ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی و ژئوکالچری همواره آبستن انواع بحران ها می باشد و قدرتهای استکباری از راه های مختلف درصدد ایجاد بحران درکشورهای منطقه بوده اند. آنها ازطریق تشکیل و تجهیزگروه های تروریستی، جنگ های نیابتی را برکشور عراق وسوریه تحمیل نمودند.جمهوری اسلامی ایران نیز درجهت مصون ماندن ازاین بحرانها با استفاده از ظرفیت های خود تحت فرماندهی بی بدیل شهید سلیمانی به مقابله با طرح های آمریکا درمنطقه پرداخته است و توظئه های امریکا را به شکست کشاند .از آنجا که تبیین الگوی مدیریت موفق شهید سلیمانی به عنوان الگوی بومی ، مکتبی و درس آموز می تواند راهگشای بحران های آتی کشور باشد، این مقاله با روش تحقیق کیفی و با هدف توسعه ای درصدد تبیین الگوی مدیریتی شهید سلیمانی در مبارزه با بحران داعش در عراق بوده است.در این تحقیق علاوه بر واکاوی بیانات مقام معظم رهبری (دام ظله العالی)، سخنرانیهای شهید سلیمانی، مصاحبه های نخبگان نظامی و سیاسی با 12 نفر از همرزمان شهید درمیدان مبارزه با داعش به روش نمونه گیری قضاوتی مصاحبه وگفتگو انجام پذیرفته است و دراین تحقیق بر اساس روش شناسی علمی، جدولهایی شامل نقل قولها، مضمونهای پایه، مضمونهای سازمان دهنده و مضمونهای فراگیر تنظیم و پس از تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل شبکه ی مضمونها به کمک نرم افزار Maxqda2020 ، تعداد 271 مضمون پایه، 87 مضمون سازمان دهنده و 10 مضمون فراگیراستخراج  ودرنهایت این مضامین فراگیر ذیل ابعاد چهارگانه ویژگی های فردی، مدیریت معنوی، مدیریت آینده پژوهانه و رهبری حکمت بنیان که ابعاد اصلی مدیریت بحران سردار قاسم سلیمانی را نشان می دهند طبقه بندی و ارائه شده است.

آسیبهای برجای مانده از بحرانهای طبیعی؛ نیازمند رسیدگی واطلاع رسانی پردامنه ومستمر برای رفع آسیبها و رسیدگی به آسیب دیدگان است. رسانه ملی ، کارگزاران و اصحاب آن، می توانند پل ارتباطی موثری بین مردم و مسئولان برای کاهش آسیبها و یا رفع صدمات پس بلایای طبیعی باشند. چنانچه رسانه بر اساس واقعیت های جامعه در قبل، حین و پس از بحران های طبیعی به طور مستمر هوشیارانه و کارآمد باشد و با شناخت کافی از بحران های ناشی از حوادث طبیعی به بررسی و نقد کارشناسانه از آن بپردازد، می تواند ضمن ارتقای سطح دانش پیامگیران در جامعه ، نسبت به افزایش ایمنی در برابر حوادث طبیعی موثر باشد و در فرایند مدیریت بحران و مراحل آن از جمله آمادگی، پیشگیری، مقابله، بازسازی و بازتوانی در کنار مردم و دولت باشد. مقاله حاضر محصول پژوهشی درخصوص پوشش خبری رسانه ملی در بحرانهای طبیعی و آسیبهای پس از آن در 5 سال گذشته در کشور ایران می باشد.هدف مقاله ، شناخت کارآمدی عملکرد رسانه ملی در حین بحران و پس از آن است. این پژوهش با روش تحلیل محتوی با شکل تحلیل محتوی استنباطی با دو تکنیک مقوله ای و ارزیابی انجام شده است. جامعه آماری کلیه پیامها واخبار مرتبط با بحرانها و بلایای طبیعی است که در این پژوهش یک دوره پنج ساله مبنای انتخاب نمونه ها بوده است.روش نمونه گیری، روش نمونه گیری نا احتمالی با تکنیک هدفمند بوده است.در بررسی بعمل آمده، حاصل نشان داد که رسانه ملی با برجسته سازی رخدادها، پوشش دهنده رخدادهای طبیعی به شکل گزارشگری تشریحی و ترغیب کننده مردم برای امداد رسانی به آسیب دیدگان می باشد.

ولی فقیه در اندیشه سیاسی شیعه، مدیر و رهبری دینی و سیاسی جامعه می باشد. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) همواره، با وجود موج سنگین تبلیغاتی و عملیات روانی دشمنان، همواره با تبیین فضای غبارآلود و افشای نقش بازیگران تهدیدات را به فرصت تبدیل نمودند آن چنان که باعث تعجب رهبران و تحلیل گران سیاسی دنیا شدند دراین رابطه تشخیص شیوه و نحوه مدیریت بحران ها توسط معظم له در سال 1401  می تواند الگوی موفقی در مدیریت اغتشاشات برای  مسئولان و مدیران کشور قرار دهد. در این پژوهش باتوجه به اهمیت مدیریت اغتشاشات، بیانات معظم له در این زمینه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. این مقاله با روش کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام شده است. برای گردآوری اطلاعات و داده های این پژوهش، ابتدا واژگان مرتبط با مفهوم اغتشاشات شامل، اغتشاش، ناآرامی، آشوب، ناامنی، حوادث، تبیین و امید آفرینی در بیانات ایشان در وبگاه امام خامنه ای (مدظله العالی) مورد جستجو قرار گرفت. ایشان در 24 سخنرانی، از حوادث سال 1401 یاد کردند و دراین رابطه 248 فیش به دست آمد. داده های حاصل از تجزیه وتحلیل بیانات در خصوص اغتشاشات در 24 مضمون دسته بندی گردید. یافته ها نشان می دهد که معظم له در دو جبهه نظام استکباری به تبیین جبهه، راهبرد، اهداف، مهندسی، تاکتیک ها و ابزارهای دشمن و در جبهه جمهوری اسلامی به تبیین جبهه، نقش ها و توصیه ها و راهکارهای مقابله با دشمن پرداختند

تقویت، توسعه علمی و عملی آمادگی جسمانی نیروهای مسلح و پیشگیری ازبحران های ورزشی رابطه مستقیمی با توان رزمی این نیروها دارد، برای شناخت عوامل بحران زا و پیشگیری از آن به دلیل گستردگی عوامل تاثیرگذاردر مسابقات ورزشی ارتش های جهان (سیزم) ترسیم یک الگوی جامع و همه جانبه مدیریت بحران از ضرورت های تربیت بدنی نیروهای مسلح محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف طراحی و تدوین الگوی پیشگیری از بحران های ورزشی نظامی انجام شد. روش تحقیق، با ماهیت اکتشافی و با استفاده از رهیافت ظاهرشونده (گلیزری) نظریه داده بنیاد انجام شد. مشارکت کنندگان این تحقیق کیفی 22 نفر از خبرگان آشنا با ادبیات مدیریت بحران و مدیریت ورزشی و نظامی در محیط های دانشگاهی و نظامی، هستند که به صورت هدفمند و مبتنی بر رویکرد نظری انتخاب شدند. فرآیند تجزیه وتحلیل داده ها بصورت هم زمان و با استفاده از کدگذاری واقعی (کدگذاری باز و انتخابی) و کدگذاری نظری انجام شد. بر اساس یافته ها، ده مقوله اصلی،76 مفهوم و 278 کد شناسایی شد. مقوله های اصلی عبارتند از: شایستگی های فرماندهی و مدیریت، سازمان دهی و ساختارهای سازمانی مناسب، قانون و مقررات جامع و رفع خلاء های قانونی، توسعه منابع مالی و درآمدزایی سازمان های ورزشی نظامی، عوامل فرهنگی و اجتماعی و روانی، کارکردهای هوشمندانه رسانه، عوامل مداخله گر محیطی، دیپلماسی و قدرت نرم از طریق ورزش، مدیریت ارتباطات و اطلاعات، هماهنگی و یکپارچگی بین بخشی (نهادهای مسئول لشگری و کشوری). فرماندهان با بهره مندی از این الگو، می توانند با شناخت ابعاد پیش بینی نظام مند عوامل موثر بر شکل گیری بحران و با اتخاذ رویکرد فعالانه از بروز بحران های ورزشی نظامی پیشگیری کنند.

حضور مردم در بحران های اجتماعی به عنوان نیروی کمکی مدیریت بحران، ازجمله مواردی بوده که در طول بیش از چهار دهه اخیر شاهد آن بوده ایم. موضوعی که در پاره ای از موارد به دلیل عدم آموزش های لازم باعث برهم خوردن نظم میدان و حتی خنثی سازی اقدامات تامینی و وارد آمدن خسارت ناخواسته به عوامل حاضر در میدان اعتراض منجر شده است. از اینرو موضوع سازماندهی نیروهای مردمی برای ورود به بحران های اجتماعی جهت جلوگیری از تحلیل رفتن نیروهای مدافع امنیت و تبعات ناشی از نابسامانی و ناهماهنگی های میدانی، به عنوان مبحث اصلی این پژوهش و با سوال «چگونه می توان نیروهای مردمی را در راستای مدیریت کردن ناآرامی های اجتماعی، سازماندهی کرد؟» درنظر گرفته شد تا با بررسی آن به اثربخش بودن یا نبودن آن پی برده و برای آن راهکاری ارائه شود. داده های این تحقیق به روش کیفی و از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق تهیه گردیده است که طی مصاحبه با خبرگان و افراد باتجربه جمع آوری شده و همچنین با مطالعات کتابخانه ایی و استخراج دستورالعمل ها برای نیروهای مردمی جهت ورود به میدان مدیریت بحران انجام شده است. آنچه که در پایان این پژوهش به دست آمد آن است که «سازماندهی نیروهای مردمی در بهتر مدیریت کردن بحران های اجتماعی موثر واقع می شود.» این مهم طی فرایند کلی سازماندهی و اقدامات مدیریت بحران توسط نیروهای مردمی و در دو قسمت عملیات میدانی و عملیات فضای مجازی انجام خواهد شد و نیروهای مردمی در این دو دسته بندی، سازماندهی و وارد عملیات مدیریت بحران می شوند.

هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی عملکرد بسیج در مدیریت بحران کرونا می باشد که تحقیقی کاربردی و از نظر روش توصیفی-پیمایشی می باشد. با توجه به شیوع ویروس کرونا و ایجاد یک بحران عمومی در سطح استان سمنان، دست نیاز متولیان مقابله با این ویروس به سمت بسیج بلند شد. در این پژوهش ابتدا به ورود ویروس منحوس کرونا در استان سمنان می ‍ پردازد و مدیریت بحران کرونا را تشریح می نماید، همچنین 4 عملکرد بسیج در حوزه های کمک های مومنانه، رفع آلودگی، طرح شهید سلیمانی، تولید مواد ضدعفونی و... را مورد ارزیابی قرار می دهد. پژوهش در بخش کمی انجام شده و شامل کلیه افراد استان که از خدمات بسیج در دوران بیماری کرونا بهره مند شدند می باشد و جامعه آماری افراد استان و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه می باشد که داده ها تجزیه و تحلیل شده و نتایج تحقیق نشان می دهد عملکرد بسیج در طرح شهید سلیمانی بیشترین تاثیر را در مدیریت بحران کرونا داشته است.